|
|
||||
|
Bilinen en eski NeylerKAYNAK: NEY AÇKISININ TARİHİ ve TEKNİK GELİŞİMİ DOKTORA TEZİ Prof.Dr. ALİ TAN Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu; Topkapı Sarayı Müzesi Envanteri 2/3376 Numaralı Ney, Topkapı Sarayı Hazine Envanterine 3376 numarayla kayıtlı ney mansur tonundadır (La)
Oldukça bakımlı olan Neyin parazvanesinde mine işçiliği mevcuttur. Mine işlemeli üst parazvanede altın yaldızla “Ya Hazreti Mevlânâ Kuddise Sirrûhûl Âlî yazılıdır. Alt parazvanede ise yazı yoktur. Açıldığı kamış, rengi itibariyle müzedeki daha eski neyler gibi koyulaşmamıştır. Bu nedenle neyin 1900’lerin başında açıldığı düşünülebilir. Topkapı Sarayı Müzesi Envanteri 8/878 Numaralı Ney Tonu Şah Neydir (Sol) Üzerinde çatlak ya da kırık bulunmayan Neyin dış yapısının, elimizde referans olan diğer tarihi neylere göre daha açık olması, Neyin 1900’lerin başında açılmış olabileceğini gösterir. Topkapı Sarayı Envanteri 913 Numaralı Ney Topkapı Sarayı Harem Envanterine 913 numarayla kayıtlı Ney mansur tonundadır. Türkiye müzelerinde tespit edebildiğimiz en eski Neydir. Neyin üzerinde şu kayıt vardır: “İn ney ber kısm-ı dâvut güşâdem/ Fakr Karabaş Derviş Mehmed Nâyî/ Berây-ı Hâce Mehmed bevvâb-ı Ahmed Han Sultan 1131” . Yazının çevirisi şöyledir:“Bu neyi davut türünde açtım/ Fakir Karabaş Derviş Mehmed Nayi/ Ahmed Han’ın kapıcısı saygıdeğer Mehmed için 1131” . Her ne kadar Davud Ney olarak adlandırılmışsa da ölçüler bize Mansur Ney olduğunu gösteriyor. Neyin üzerindeki hicri tarihten Sultan III. Ahmed devrinde açıldığı anlaşılmaktadır (1718). Başbakanlık Arşivi’nde yapılan incelemede III. Ahmed döneminde Mehmed adında bir kapıcılar amiri olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Neyin yaklaşık 300 yıllık geçmişi, üzerinde birtakım onarımları beraberinde getirmektedir. Şekil 2.30-2.31’de sırasıyla, iki parçalı neyin üzerindeki yazı detayı ve neyin genel yapısı görülmektedir. Üst boğum dış çapı 2,74 cm, alt boğum dış çapı ise 2,33 cm’dir. Çaplı bir kamıştan yapılan Neyin parazvaneleri ve ortadaki ek bölümün süslemeleri el işçiliğidir. Aşağıdaki resimde bu detaylar görülmektedir. Galata Mevlevihanesi Müzesi Müze envanterinde 9 adet tarihi ney vardır. Evanterdeki en eski ney Mustafa Kevseri’ye aittir. Diğer neyler arasında üzerinde “Gavsi” yazılı 3 ney dikkat çekmektedir. Neylerin Yenikapı Mevlevihanesi son Şeyhi Abdülbaki Dede’nin oğlu Gavsi Baykara’ya (1902-1967) ait olması muhtemeldi. Galata Mevlevihanesi Müzesi Envanteri 330 Numaralı Galata Mevlevihanesi envanterine 330 numara ile kayıtlı Ney mansur-şah mabeyni tonundadır (La bemol). Ney müzeye Topkapı Sarayı’ndan nakledilmiştir. Üzerinde “Âşık-ı Mevlânâ Kevser Mustafa Efendi Nâyi” yazılıdır. Bu yazıdan Neyin Mustafa Kevseri’ye ait olabileceği anlaşılmaktadır. Tam adıyla Nayi Ali Mustafa Kevseri, Kevseri Mecmuası olarak bilinen nota mecmuasının kurucusudur. Kevseri’nin doğum tarihi bilinmemekle birlikte, 1770 yılında öldüğü tahmin edilmektedir. Bu nedenle neyin 1700-1770 yılları arasına tarihlendirilmesi gerekir. Sonuç olarak 1718 tarihli Bevvab Mehmed’in mansur Neyinden sonra en eski Neydir diyebiliriz. Neyin Üzerindeki Yazının Detayı Çaplı bir kamıştan açılan ney iki parçalıdır. Başparesi gümüştdür. Yine gümüşten yapılan parazvane ve ek bölümün, başpareyle birlikte sonradan yapıldığı anlaşılmaktadır. Neyin boğum sargı yuvaları vardır. Galata Mevlevihanesi Müzesi Env anteri 331 Numaralı Ney Galata Mevlevihanesi envanterine 331 numara ile kayıtlı Ney yıldız tonundadır (Do). Ney müzeye Topkapı Sarayından nakledilmiştir. Üzerinde “Gavsi” yazılıdır. Neyin Üzerindeki Baskı Yazının Detayı Mevlana Müzesi Mevlana Müzesi Envanteri 1174 Numaralı Ney Mevlana Müzesi 1174 numarada kayıtlı Ney Mansur tonundadır (La). Neyzen Aziz Dede’ye ait olan mansur Ney, müzeye 10.10.1954 tarihinde Neyzen Şevki Sevgin tarafından bağışlanmıştır. Aziz Dede’nin Neyi iki parçalıdır ve başparesi vardır. Neyin Genel Görünümü Neyin Boğaz Boğumu Detayı Aynı Neyin Başpare Detayı Neyzen Aziz Dede 1840- 1905 tarihleri arasında yaşadığı için Neyin 1800 yılların ortasında yapıldığını düşünebiliriz. Mevlana Müzesi Envanteri 1183 Numaralı Ney Mevlana Müzesi 1183 numarada kayıtlı ney mansur-şah mabeyni (La bemol) tonundadır. Ney müzeye 10.8.1955 tarihinde Cemil Büyükaksoy tarafından bağışlanmıştır. Üzerinde “Sâlim- Yâ Hazreti Mevlânâ 287” yazılıdır. Neyin üzerindeki hicri tarih miladi 1870 tarihine dayanmaktadır. Müze envanterinde neyin III. Selim devri neyzenlerinden Neyzen Selim’e ait olabileceği yazılıdır. Fakat Neyin üzerinde Salim yazılıdır. Neyzenler tarihi incelendiğinde neyin Neyzen Salim Bey’e (1829-1894) ait olabileceği düşünülebilir. Üsküdarlı olan Salim Bey, Oskiyan Efendi’nin öğrencisi; Neyzen Aziz Dede’nin hocasıdır. Neyzen Aziz Dede:1840-7 Mart 1905 Neyin Genel Yapısı 1183 Numaralı Neyin Üzerindeki Yazı Detayı Mevlana Müzesi Envanteri 1257 Numaralı Ney Mevlana Müzesi 1257 numarada kayıtlı Ney Mansur-Ş̧ah mabeyni tonundadır(La bemol). 10.9.1957 tarihinde Konya Dergâhı son Hücrenişinlerinden Mehmet Arısoy Dede (1884-1957) tarafından müzeye bağışlanan Neyin üzerinde “Mehmet Dede Konya” yazılıdır. Neyin üzerindeki tarih, bir bölümünün silinmesi nedeniyle okunamamaktadır. Neyin genel yapısı ve üzerindeki yazının detayı görülmektedir. Neyin Üzerindeki Yazı Detayı Mevlana Müzesi Envanteri 1258 Numaralı Ney Mevlana Müzesi 1258 numarada kayıtlı Ney şah tonundadır (Sol). 17.12.1957 tarihinde Neyzen Halil Can tarafından müzeye bağışlanan Ney, Neyzen Emin Dede’ye aittir. Emin Dede’nin Mevlana Müzesi 1258 numarada kayıtlı Ş̧ah Neyin genel yapısı ve başpare detayı aşağıdaki resimde görülmektedir . Neyzen Emin Dede: 1883-1945 1258 Numaralı Neyin Başpare Detayı Mevlana Müzesi Envanteri 1331 numaralı Ney Mevlana Müzesi envanterine 1331 numara ile kayıtlı Ney mansur tonundadır. 26.9.1968 tarihinde Neyzen Şevki Sevgin tarafından müzeye bağışlanan Neyin envanter kaydında. Neyzen Salim Bey’e (1829-1894) ait olduğu yazılmaktadır. Numaralı Neyin Genel Yapısı Neyin Boğaz Boğumu Niyazi Sayın Koleksiyonu Niyazi Sayın koleksiyonunda iki adet tarihi ney vardır. Bunlar Mansur tonda olup Aziz Dede’ye ve Kazasker Mustafa İzzet Efendi’ye ait Neylerdir. Niyazi Sayın koleksiyonundaki 1 numaralı Ney Mansur tondadır. Ney Aziz Dede’ye aittir. Aziz Dede’nin Neyi önce öğrencisi Emin Dede’ye intikal etmiştir. Emin Dede ise neyi öğrencisi Avukat Hicabi Fıratlı’ya emanet etmiştir. Uzun yıllar Hicabi Fıratlı’da kalan Ney, Niyazi Sayın’a verilmek üzere bir süre Ayhan Songar’a emanet edilmiştir. Ney daha sonra Ayhan Bey eliyle Niyazi Sayın’a intikal etmiştir. Neyin genel yapısı ve detayı görülmektedir. Neyin Boğaz Boğumu Ney boğum sargılıdır. Yıllanarak iç suyunu kaybetmenin neticesinde oldukça koyulaşmıştır. Neyzen Niyazi Sayın tarafından bazı perdelerde çeşitli kaydırmalar yapılmıştır. Neyzen Aziz Dede:1840- 7 Mart 1905 Niyazi Sayın Koleksiyonu 2 Numaralı Ney Niyazi Sayın koleksiyonu 2 numaralı ney Mansur tonda olup Kazasker Mustafa İzzet Efendi’ye (ölm. 1876) aittir. Ney, Niyazi Sayın’a Udi Hüsnü Coşar tarafından hediye edilmiştir. Neyin üzerinde “Dürbîn-i Neyi destine al seyret ne imiş/ Niçin halk etti deme Hazreti Mevlâ nâyî” yazılıdır. Resimde Neyin genel yapısı ve üzerindeki yazının detayı görülmektedir. Neyin Üzerindeki Yazının Detayı Neyin perdelerinde Niyazi Sayın tarafından çeşitli kaydırmalar yapılmıştır. Kazasker Mustafa İzzet Efendi: 1801 - 16 Kasım 1876 Nuri Uygun Koleksiyonu Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyelerinden Nuri Uygun’un koleksiyonunda, Neyzen Emin Dede’ye ait bir Mansur Ney vardır. Neyzen Emin Dede: 1883-1945 Neyin genel yapısı ve parazvane detayı görülmektedir. Aziz Şenol Filiz Koleksiyonu Kültür Bakanlığı İstanbul Devlet Klasik Türk Müziği Korosu Emekli Ney Sanatçısı Aziz Şenol Filiz’in koleksiyonunda 4 adet tarihi Ney vardır. Koleksiyonda Hüseyin Fahreddin Dede’ye, Celal Dede’ye ve Hasan Dede’ye ait Neylerle birlikte tarihlendirilememiş fakat yapısı itibariyle 100-150 yıllık neylere benzeyen bir mansur Ney yer almaktadır. Aziz Şenol Filiz Koleksiyonu 1 Numaralı Ney Aziz Şenol Filiz koleksiyonu 1 numaralı Ney Mansur tondadır (La). Neyin, Kütahya Mevlevihanesi’nde Mehmet Saib Çelebi’nin (ölm.1812) postnişinliği sırasında, Neyzenbaşı olan Hasan Dede’ye ait olduğu bilinmektedir. Hayatı hakkında bilgi bulamadığımız Hasan Dede’nin Şeyhi olan Saib Dede’nin 1812 yılında vefat ettiği 66 bilinmektedir . Bu nedenle Neyin 1750-1820 yılları arasında tarihlendirilmesi doğru olacaktır. Hasan Dede’ye ait mansur Ney, Neyzen Şevki Sevgin’den, Neyzen Sencer Derya’ya; Sencer Bey eliyle de Aziz Şenol Filiz’e intikal etmiştir. Neyin genel yapısı Aziz Şenol Filiz Koleksiyonu 2 Numaralı Ney Aziz Şenol Filiz koleksiyonu 2 numaralı Ney Mansur tonundadır. Aka Gündüz Kutbay koleksiyonundan intikal eden mansur Neyin dış yapısı, Aziz Dede’nin Konya Mevlevihanesi’ndeki mansur Neyi ile benzerlik göstermektedir. Ney, Aka Gündüz’ün oğlu Hakan Kutbay tarafından Aziz Şenol Filiz’e verilmiştir. Neyin genel yapısı ve detayı: II Numaralı Neyin Perde Detayı Aziz Şenol Filiz Koleksiyonu 3 Numaralı Ney İzmirli Celal Dede’ye (d-1870', öl.1940'lar veya 1950) ait olan Neyin genel yapısı : III Numaralı Neyin Alt Parazvane Detayı Aziz Şenol Filiz Koleksiyonu 4 Numaralı Ney Aziz Şenol Filiz koleksiyonu 4 numaralı Ney yıldız (Do) tonundadır. Ney, Hüseyi Fahreddin Dede’ye aittir. Hüseyi Fahreddin Dede1826 yılı civarında doğmuş olduğu kabul edilir. Ölüm tarihi ise 1911'dir. Mevlana Müzesi KoleksiyonuAbdurrahman Şakir Bey(Abdülazizin Mab.) 1869 Ney, Emel Feza tarafından sunulmuştur. Neyzen Salim Bey 1870 Ney, Cemil BÜYÜKAKSOY tarafından sunulmuştur. Neyzen Aziz Dede 1870 Ney, Neyzen Şevki SEVGİ tarafından sunulmuştur. Niyazi Sayın KoleksiyonuIII. Selim’den günümüze uzanan Ney ekolünün en önemli temsilcisi olan Neyzen Niyazi Sayın’ın kişisel koleksiyonunda iki adet tarihi ney bulunmaktadır. Neyzen Aziz Dede ve Kazasker Mustafa İzzet Efendi’ye ait bu iki Ney mansur Neylerdir (1838) Neylerin bazı perdelerinde Niyazi Sayın tarafından kaydırmalar yapılmıştır (1870) İyi durumda olan Neylerin üzerinde Niyazi Sayın yapımı boynuz başpareler yer almaktadır. Nuri Uygun KoleksiyonuMarmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Nuri Uygun’un koleksiyonunda bir adet tarihi Ney bulunmaktadır. Mansur ahenginde olan Ney, Neyzen Emin Dede’ye aittir ve oldukça bakımlıdır. Görmüş olduğunuz Ney, 1883-1945 yıllarından günümüze kadar gelmiştir. Aziz Şenol Filiz Koleksiyonuİstanbul Devlet Klasik Türk Müziği Korosu emekli Ney Sanatçılarından Aziz Şenol Filiz’in koleksiyonunda 4 adet tarihi Ney bulunmaktadır. Koleksiyondaki Neyler şunlardır: Aziz Şenol Filiz koleksiyonu 1 numaralı ney mansur(La) tonundadır. Neyin, Kütahya Mevlevihanesi’nde Mehmet Saib Çelebi’nin (ölm.1812) postnişinliği sırasında Neyzenbaşı olan Hasan Dede’ye ait olduğu bilinmektedir. Hayatı hakkında bilgi bulamadığımız Hasan Dede’nin Şeyhi olan Saib Dede’nin 1812 yılında vefat ettiği bilinmektedir. Bu nedenle neyin 1750-1820 yılları arasında tarihlendirilmesi doğru olacaktır. Hasan Dede’ye ait mansur Ney, Neyzen Şevki Sevgin’den, Neyzen Sencer Derya’ya; Sencer Bey eliyle de Aziz Şenol Filiz’e intikal etmiştir. İzmirli Celal Dede’nin ve Kütahya Mevlevihanesi dervişlerinden Hasan Dede’nin mansur Neyleri. Bir neyin ise kime ait olduğu bilinmemektedir. Aziz Şenol Filiz koleksiyonu Mansur tonundadır. Aka Gündüz Kutbay koleksiyonundan intikal eden mansur Neyin dış yapısı, Aziz Dede’nin Konya Mevlevihanesi’ndeki mansur Neyi ile benzerlik göstermektedir. Ney, Aka Gündüz’ün oğlu Hakan Kutbay tarafından Aziz Şenol Filiz’e verilmiştir. © www.neyzenim.com Neyzen Zeki Sözen |