Ney Enstrumanı ve Tarihi

 Ney enstrumanının tarihine geçmeden önce Müzik tarihi konusuna kısacık değinelim:

 İnsanların ilk müzik alıştırmaları olarak ellerini kullanıp alkışlamarını

ilk müzikal aktiviteler olarak tanımlayabiliriz.

 Sonraları, doğada bulunan nesneleri birbirine vurarak (taşları vurarak,

ağaç kırıntılarından ses çıkartarak) ritm duygularını gelişmiştirlerdir.

  Zamanla müzik bilimi daha disiplinli bir şekil alarak, ritm enstrumanları ortaya çıkmıştır.

 Daha sonra törenlere katılmak için ve çeşitli gösterlier yapmak için nefesli enstrumanlar geliştirmişlerdir.

  İzleyeceğiniz belgesel,

Müziğin doğuşundan Sanayi Devrimine kadar olan

tarihsel süreçi çok iyi bir biçimde anlatılıyor:

 Şimdi de en eski Türk enstrumanlarına linkten ulaşabilirsiniz.

Almanya'da 35 bin yıllık flüt bulundu

  Arkeologlar Nicholas Conard, Susanne Münzel ve Maria Malina'ya göre 35 bin yıllık bu flüt ya da kaval,

Ach vadisinde bir mağarada parçalanmış bir şekilde bulundu.

 Güney Batı Almanya’da Ach vadisinde Hohle Fels Mağarası’ndan parçalanmış bir şekilde bulunan bu flüt,

12 parça halinde bulunmuş olup uzunluğu 22 santimetre, çapı ise 2,2 santimetredir.

 Flütte kesici taş aletlerle özenle delinmiş olan 5 delik ve bir ucunda da V şeklinde bir girinti bulunuyor.

Girintinin ağızlık olduğu tahmin ediliyor.

  Conard ve ekibi daha önce de Hohlen Fels mağarasında aynı dönemden kalma

Dünyanın en eski heykeli Venüs heykelini bulmuştu.

Bu buluntular ile yine aynı bölgeye ait ve fildişinden yapılmış diğer bulunan üç flüt de

erken taş devri dönemindeki

Aurignacien kültürüne (M.Ö. 40.000 ile 10.000 yıl önce) ait.

  Bu arkeolojik buluntular Darwinistlerin, insanların maymunlara ortak bir atadan geldikleri iddiasını bir kez daha yalanlamaktadır.

SONUÇ:

 - İnsanlık tarihinde müzik ilk ritmlerle başlamıştır.

  - Daha sonra nefesli enstrumanlar bulunmuştur.

Ney enstrumanı ile ilgili bilgi:

  Değerli Ney severler, Neyzenler ve araştırmacılar;

  İnsanlık tarihinin en eski sanat dallarından biri olan müziği belirli bir topluma mâl etmek olanaksızdır.

  Ne zaman, nerede, nasıl, ne amaçla ve kimler tarafından yaratıldığı kesin olarak bilinmeyen müziğin,

insanlık tarihiyle eş zamanlı olarak ortaya çıktığı varsayılmaktadır.

  Bahsettiğimiz gibi müziğin geçmişi daha eskilere dayansa da Eskiçağ'da,

Anadolu'da müziğin ilk yazılı örnekleri Sümerlere aittir.

 Yaklaşık olarak MÖ 4. bin yılında Mezopotamya'ya göç eden ve M.Ö. 3200 yıllarında yazıyı icat ederek

Mezopotamya'yı yazılı tarih sahnesine taşıyan bu toplum, müzik tarihinde de önemli bir yere sahiptir.

  Örneğin Kramer, Sümerlere ait olan ve Anadolu'da bulunan müzikal yazıtların varlığından söz etmiştir.

  Sümer toplumunda dini ayinlerde müzik icra edilmiş, anneler bebeklerini uyutmak için ninniler söylemiş,

tarım işçileri de işlerini yaparken şarkılar mırıldanmışlardır.

 Sümer müziği, Mezopotamya'ya yine göç yoluyla gelmiş olan

Sami ırktan Babilliler tarafından biraz biçimlendirilmiş,

Asurlular ise mevcut müzikal birikimleri düzenli şekilde bir araya getirmişlerdir. 

 Mezopotamya'da önemli bir yere sahip olan müziğin, kökenlerinin Tanrısal olduğuna inanılmış,

bu nedenle bölgedeki tüm dinsel törenlerde müzik icra edilmiştir.

  Mezopotamya yazılı belgelerinden, müzik ile ilgili pek çok alan olduğu anlaşılmıştır.

  Örneğin; Yeni yıl bayramına ait kült uygulamaları,

bayram sırasında yapılan ziyafet ve kutsal evlilik törenlerinde çeşitli müzikal gösteriler yer almıştır.

 Frigler de el sanatlarında ve müzikte oldukça gelişmişlerdir.

Eski Yunan Uygarlığında müzik;

  Eski Yunan Uygarlığında müzik konusu ilginizi çekerse linkten ulaşabilirsiniz.

Ney enstrumanının tarihi:

 Ney enstrumanının yukarıda belirtilen enstrumanlardan sonra bulunduğunu düşünüyoruz.

 Zira bu tarih kitaplarının hiç birinde Ney enstrumanına yer verilmemiştir.

 Sadece varsayım olarak Ney enstrumanını, ilk olarak uygarlık beşiği Mezapotamya'da

(Dicle ile Fırat nehirleri arasındaki bölge)

Sümerler kullanmıştır diye bir bilgi vardır.

Sümerler, tarih itibariyle Milattan Önce 3500-2000 yılları arasında hüküm sürdüğüne göre

Neyin kökenini M.Ö 3000 li yıllara dayanıyor gibi eksik ve kesin olmayan bir bilgi vardır.

 Sümerlerde kamış çalgılar çeşitliydi.

Dikey ve yatay olarak icra edilenleri vardı.

Bu üflemelilere Tı-gı (Akatlar’da ti-gu, te-gu) Ka-gı (Ağız kamışı),

İmin-e, Gıg- Gıd, Gı-bu, Gıs-sır, Nâ (Akat dilinde nabu) gibi isimler verilmiştir.

Sümer müziği üzerine yazılmış en tafsilatlı eserlerden biri olan

The Music of Sumerians’da Francis Galpin, Sümer üflemelilerinden detaylı olarak bahseder.

Galpin’in bu çalışması, ney üzerine yazılmış birçok eserde temel kaynak olarak kullanılmıştır.

  Çalışma incelendiğinde Sümer üflemelilerinin birbirleriyle uzunluk,

perde sayıları, dilli olup olmamaları ve imal edildikleri malzeme gibi önemli konularda ayrıldıkları görülür.

Bu isimlendirmede önemli nokta Sümerlerin na dedikleri üflemelinin kamıştan yapılmasıdır.

Fakat bu üflemelinin adının na olması esas yapısı itibariyle Ney olacağı anlamına gelmez.

Metodolojik bir çalışmayla varılabilecek bu sonuca doğrudan ulaşmak yerine,

Sümerler’de Ney gibi kamış üflemelilerin olduğunu söylemek yerinde olacaktır.

  Sümerlerin kamıştan yapılan diğer bir çalgısı ise Ur bölgesinde MÖ. 2700 yılında bulunan

bir mühürde resmedilmiştir.

Açılı bir şekilde icra edilen çalgı eski mısırdaki Mait’in karşılığıdır.

Sümerlerin na (Akatlar’ın nabu) olarak andığı çalgı hüznü temsil eder.

Bunu şu Sümer duasından anlamak mümkündür:

“Kamış na gibi hüzünler içindeyim”

  Kırşehirli Yusuf İbn-i Nizameddin tarafından 1411 tarihinde yazılan Risale-i Musiki

adlı eserde Ney enstrumana yer verilmiştir.

  Kırşehrî Neyin perdelerini şöyle anlatır:

“Nay al yukarudan aşagya yidi perdedür yidinci perde hemân rast evidür

ve ikinci perdeyi açasın dügâh olur eger bir perde dahi açasın çargâh olur.

Bu tarif Seydi’nin El Matla adlı eserinde tekrarlanır.

Tanımdan 15. yüzyılda da Neyin - altısı önde biri arkada- toplam yedi perdesi olduğu anlaşılmaktadır.

  17. yüzyıl kültür ortamı hakkında detaylı bilgiler veren Evliya Çelebi,

yaşadığı dönemde 160 kadar Neyzen olduğunu bildirir

ve Beşiktaş Mevlevihanesi Şeyhi Yusuf Dede’yi Neyzenlerin en önde geleni olarak kabul eder.

Evliya Çelebi’nin bildirdiği devrin diğer neyzenleri şunlardır:

Berber Ömer Çelebi, Sarraç Ahmet Çelebi, Kefeli Derviş Mehemmed,Derviş Süleyman, Torlak Dede,

Sipah Ahmed Bey, Yenter Hasan Paşa, Derviş Kasım ve Küçük Derviş Ahmet.

Evliya Çelebi ayrıca 17. yüzyıl İstanbul’unda 4 Ney yapım atölyesi olduğunu,

burada toplam 13 kişinin çalıştığını bildirir.

Evliya Çelebi Ney çeşitleri hakkında da çeşitli bilgiler verir.

Battal düheng, nay, girift, mansurşah, bolaheng, battal, davud, serheng

ve süpürge olarak bildirdiği Neylerin toplamda 12 çeşit olduğunu söyler.

  Avrupalı gezginler de Ney hakkında kıymetli bilgiler verir.

Bunlar arasında Charles Fonton’un 1751’de tamamladığı

“Avrupa Musikisiyle Karşılaştırmalı Olarak Doğu Musikisi Üzerine Deneme”

başlıklı incelemesi anılabilir.

Fonton çalışmasında Neyin üst kısmına takılan başparenin ölçüleri hakkında bilgiler verir.

  Türk çalgıları hakkında bilgi veren Avrupalı gezginlerden biri de Andre Villoteu’dur

(1759-1839)

Villoteu 1798-1800 yıllarını kapsayan notlarında Mısır’daki Türk çalgılarını incelemiş

ve bir şah Neyin ölçülerini vermiştir.

Bu notlara göre şah neyin boyu 77 cm, başpare yüksekliği 2,7 cm’dir.

Günümüzde 77 cm’lik ölçüde açılan bir Neyin, şah Ney olma ihtimali yoktur.

Bu Ney, mansur Neye daha yakındır.

Villoteu notlarında perde çaplarının 7 mm olduğunu ekler.

Villoteu’nun bildirdiği 7 mm’lik perde açkısı 1718’den günümüze birçok Neyde karşımıza çıkmaktadır.

 KAYNAK: NEY AÇKISININ TARİHİ ve TEKNİK GELİŞİMİ

DOKTORA TEZİ

Prof.Dr. Ali Tan

 Mısır'da Neylerin doğru tutularak üflenenlerine Mam,

eğri tutularak üflenenlerine de Sebi adını vermişler.

Mısır uygarlığında çifte Neylere de rastlanmış. Bu çeşit Ney'leri kadınlar çalarlarmış.

  Tevrat'ta da adı Hagub olarak bahsedilen bir tür Ney belirtilmektedir.

 Milattan Önce 1249' lu yıllarda Şan-Kiyen'in Çin'e götürdüğü söylenen çift borulu bir düdük çalgısı vardır.

Bu çalgı halen günümüzde Orta Asya'da kullanılmaktadır.

Koş-Ney adı verilen bu Ney başka bir ifade ile bildiğimiz Neyin atalarındandır.

 Aşağıdaki Gravürde, Uygurlardan kalma olduğu düşünülen bu eserde Han Selamlamasını görmektesiniz.

 Ayrıca Kaşgarlı Mahmut, Divânu Lügati't-Türk (1072-1074 yılları arasında yazılan eserdir )

adlı eserinde Ney enstrumanından,

Nay-i Turki diye bahseder.

Bilinen en eski Neyler

 KAYNAK: NEY AÇKISININ TARİHİ ve TEKNİK GELİŞİMİ

DOKTORA TEZİ

Prof.Dr. ALİ TAN

  Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonu;

Prof.Dr. Ali Tan

  Bilinen en eski Neyler konusunda detaylı bilgi edinmek için linke tıklayınız.

 Mutasavvuf Ferittin-i Atar ise Neyin kökenini Hazreti Muhammed'in devrine dayandırır.

Hazreti Muhammed, damadı olan Hazreti Ali'ye bir gün bazı mânevi sırlardan bahsetmiş ve

sır olarak aralarında kalmasını söylemiş.

Hazreti Ali de ağzını tutamamış ve gitmiş bir kuyunun içerisine bu sırları haykırmış.

  Allah, o kuyuda uzun bir kamış yaratmış ve bir gün deve otlatan bir

çoban bu kuyudaki kamışı görünce kesmiş ve bir Ney yapmış.

Peygamber efendimiz çobanı Ney üflerken görmüş ve dinlemiş.

Efendimiz, Neyin melodi olarak söylediği sırları kamıştan duymuş ve damadına :

"Sen Kuyuya sırlarımızı anlattın mı" diye sormuş.

Hazreti Ali de anlattığını itiraf etmiş.

Mutasavvuf Ferittin-i Attar'ın kitabında yazan hikayeyi tema olarak meşhur

Midas'ın Kulakları Efsanesine benzetebiliriz.

Minyatür ve Gravürlerde Ney :

  Minyatür ve Gravürlerde Ney konusu ilginizi çekerse, linkten ulaşabilirsiniz.

 Ney, günümüzde başta Türkiye Cumhuriyeti başta olmak üzere Körfez ülkelerinde de kullanılmaktadır.

  Bu ülkeler; Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Irak, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri, İran, ve Umman'dır.

  Ney enstrumanı bu ülkelerde çoğunlukla başparesiz olarak da üflenir.

  Aynı şekilde Orta Doğu ülkelerinde de kullanılıyor.

  Bu ülkeler, Suriye, Irak, Katar, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Ürdün, İsrail, Filistin, Lübnan,

İran, Suudi Arabistan,

Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Kuveyt, Bahreyn, Yemen, Mısır, Afganistan, Pakistan, Tunus,

Cezayir, Libya, Sudan ve Fas'tır.

 Yünanıstan, Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa'da da pek çok Neyzen vardır.

 Son zamanlarda Klâsik Türk Müziği ve Tasavvuf Müziği icralarıyla kalmayıp,

Halk müziği, Pop müziği, Fantazi müzik tarzı ve çeşitli türdeki

piyasa müzikleri olarak nitelendirdiğimiz türlerde,

dünya müzik türlerinde

Reggae, Lounge, Chill Out gibi müzik türlerinde de renk sazı olarak kullanılmaktadır.

  Alıntıları Kaynaklar sayfamızdan görebilirsiniz.

© www.neyzenim.com Neyzen Zeki Sözen