|
|
||||
|
Ney Dersleri1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15Ney Dersleri - 10 -Makamlara Giriş, Basit Makamlar ve AçıklamalarıBu dersimizde makam konusuna değineceğiz. Basit makamları öğrenip, çeşitli eserler icra edeceğiz. Ancak bu icralardan önce bazı nazari bilgileri öğrenmemiz gerekiyor. Makamın tarifi ile konumuza başlayalım.
Makam Nedir?Türk Müziğinde belirli aralıklarla birbirine uyan ve uygun seslerden kurulu bir gam içerisinde özel bir seyir kuralı olan müzik cümlelerinin meydana getirdiği diziye Makam adı verilir. Makamlar, saz eserleri ya da sözlü eserlerin tonalitesini belirleyen dizinlerdir. Makamların genel olarak üç ortak yanı vardır: 1-) Her makam dörtlü, beşli ya da 8 li dizinlerden oluşur. Makam, bu dizinlerdeki asma karar, güçlü ve durak perdelerinin kullanılması ile oluşur. Örneğin; Batı Musikisinden gelme bazı çağdaş bestekarlarımız, eserlerinde mahur ya da hicazkar dizisini kullanmışlardır ancak makamlarını kullanamamışlardır. Çünkü makamın asma kalış perdelerine, karar ve güçlü seslerini bilmedikleri için aldırış etmemişlerdir. 2-) Her makam kendi sekizlisini tiz perdelerden ya da pest perdelerden genişleterek büyütür. Buna makamın genişlemesi denir. 3-) Her makam, seyir olarak Çıkıcı, İnici-çıkıcı ya da İnici seyir özelliklerine sahiptir. Son olarak Makam anlamca, Bir dizide durak ve güçlünün önemini belirtmek ve belirli kurallara da bağlı kalmak şartı ile nağmeler meydana getirerek gezinmektir. Türk Musıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri ve Kudüm Velveleleri: İsmail Hakkı Özkan S: 94 Makamlar konusuna M.Ekrem Karadeniz Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları adlı kitabında şöyle değinmiş : Bugün notaları olan eserleri inceleyerek tesbit edebildiğimiz makamların sayısı 150 kadardır. Bunlardan bir kısmı birleşik makamlardır. Bir kısmı da asıl makamlardan çok az çeşni farkıyla ayrılan ikinci makamlardır. Seyirlerini ve notalarını gereği gibi tespit edebildiğimiz başlıca temel makamlarımızın sayısı ise 100'ü geçmemektedir. Müziğimizdeki bu makam zenginliği, Türk Müziğimizin ne kadar zengin bir kültüre dayalı olduğunun açıkça ifadesidir. Batı Müziğinde 24 gam yani 24 makam vardır. Sol Majör, Re Major, La Major, Mi Major, Si Major, Fa Diyez Major, Do Diyez Major, Fa Majorr, Si Bemol Major, Mi Bemol Major, Re Bemol Major, Sol Bemol Major, Do Bemol Major, La Bemol Major, La Minör, Mi Minör...gibi Dersimizi daha fazla dağıtmamak amacı ile Major ve Minör kavramlarına detaylıca girmeyeceğiz. Makamları daha iyi tanımamız için aşağıdaki kavramları da bilmeliyiz;Tam karar ya da Karar; Herhangi bir eserin en sonunda, bazen müzik cümlesinin sonunda ve mutlaka eserin makam dizisinin 1. derecesi üzerinde icra edilen notadır. Tam bir bitiş hissi verdiği için, sözün bitişi gibidir. Nokta işaretinin ( . ) karşılığı olduğunu söyleyebiliriz.
YedenKarar perdesinden 1 tam ses ya da yarım ses aşağıdaki sese verilen isme Yeden adı verilir. Örneğin Hüseyni makamının yedeni Rast perdesidir. Yani 2. çizgideki sol perdesi gibi... Tam karar, bir makamın en önemli perdesidir.
Yarım kararBasit makamlarda, makam dizisini meydana getiren çeşnilerin ek yerindeki perde güçlüdür. Bazı bileşik makamlarda 3. derece güçlülük görevini almıştır. İnici makamlarda da, istisnalar hariç, genellikle 8. derece güçlü perdesidir. Yarım kararlar her makarmın güçlü perdesi üzerinde yapılır. Görevi durak perdesine yakın önemdedir. Yarım kararlar durak kadar kuvvetli bitiş hissi vermez. Konuşma dilimizdeki yarım cümleler gibidir. Sözün bir kısmının bittiğini, fakat daha söylenecek şeyler olduğunu ifade eder tarzdadır. Noktalamada virgül ( , ) ve noktalı virgül ( ; ) gibi aksanlara benzetebiliriz. Yarım karar genellikle eserlerin zemin sonunda yapılır..
SeyirBir makamın icrasında alt perdelerden üst perdelere çıkılması ya da üst perdelerden alt perdelere inilmesidir. Örneğin, Rast makamı çıkıcıdır. Bunun anlamı şudur : Rast makamı 2. çizgideki sol perdesinde gezinir ve daha sonra üst perdelere çıkar. Dolayısıyla makam seyir itibarı ile çıkıcıdır. Makamlar çıkıcı, inici ya da çıkıcı inici olmak üzere üç seyirden oluşur. Her makamın bir seyri vardır. Makamın güçlü Perdesi; Makamın güçlü Perdesi eser içerisinde en çok kullanılan perdenin adıdır. Basit makamlarda bu genellikle sekizli içerisinde 4. ya da 5. sesin birleştiği perdedir. Örneğin, yine Rast makamını ele alacak olursak makamın beşlisindeki Re ( Neva ) perdesi için makamın güçlüsüdür diyebiliriz.
Aynı şekilde Hüseyni makamını ele alacak olursak makamın beşlisindeki Mi ( Hüseyni ) perdesi için makamın güçlüsüdür diyebiliriz.
Asma kararHangi perde üzerinde yapılacağı kesin değildir. Her makama göre değişir. İnici makamlarda tiz durak güçlü olduğuna göre, ana dizinin ek yerindeki perde asma karar perdelerinden biri olur. Diğer asma kararlar her makamda genellikle birden fazla ve her makam için değişiktir. Asma kararların verdiği bitiş hissi yarım karardan daha zayıftır. Askıda kalmış duygusu uyandırır. Soru, ünlem, hitap vs. gibi müzik cümlelerine uygundur ve bu tip müzik cümlelerinin sonunda bulunur.
Makamlar
yapı itibarıyle üç gruba ayrılır : 1-) Basit makamlar. 2-) Şed makamlar ( Göçürülmüş
) makamlar. 3-) Mürekkep ( Bileşik ) makamlar. Basit Makamlar :On üç adettir : 1-) Çargah Makamı , 2-) Buselik Makamı , 3-) Kürdi Makamı , 4-) Rast Makamı , 5-) Uşşak Makamı , 6-) Hüseyni Makamı , 7-) Neva Makamı , 8-) Hicaz Makamı , 9-) Hümayun Makamı , 10-) Uzzal Makamı , 11-) Zirgüleli Hicaz Makamı , 12-) Karcığar Makamı , 13-) Basit Sûzinak makamlarıdır.
Göçürülmüş Makamlar :On dört adettir : 1-) Mahur Makamı , 2-) Acemaşiran Makamı , 3-) Nihavent Makamı , 4-) Ruhnüvaz Makamı , 5-) Sultanî Yegâh Makamı , 6-) Kürdili Hicazkâr Makamı , 7-) Aşk’efzâ Makamı , 8-) Ferhnuma Makamı , 9-) Zîrgûleli Sûzinâk Makamı , 10-) Hicazkâr Makamı , 11-) Evcârâ Makamı , 12-) Suz-i Dil Makamı , 13-) Şedarabân Makamı , 14-) Reng-i Dil makamlarıdır.
Mürekkep (Birleşik) Makamlar :Yetmiş iki adettir: 1)Nişabur, 2)Segâh, 3)Segah Mâye, 4-)Müstear, 5-)Hüzzâm, 6-)Vech-i Arazbar, 7-)Bileşik Gülizâr, 8-)Bileşik Isfahan, 9-)Isfahânek, 10-)Beyati Arabân, 11-)Acem 12-)Acem Kürdî, 13-)Hisâr, 14-)Hisâr Buselik, 15-)Şehnâz, 16-)Arazbâr, 17-)Sâba, 18-)Dügâh, 19-)Kûçek, 20-)Sipihr, (Eski Sipihr, Yeni Sipihr ) 21-)Gerdâniye, 22-)Muhayyer Sünbüle, 23-)Dügâh Mâye, 24-)Sultân-ı Irâk, 25-)Nişâbûrek, 26-)Nikriz, 27-)Nev’eser, 28-)Pesendîde, 29-)Güldeste, 30-)Tarz-ı Nevin, 31-)Nihâvend-i Kebir, 32-)Zâvil, 33-)Pençgâh, 34-)Sûz-i Dilârâ, 35-)Büzürk, 36-)Sâzkâr, 37-)Rehâvî, 38-)Şevk-i Dil, 39-)Irâk, 40-)Eviç, 41-)Bestenigâr, 42-)Beste-Isfahan, 43-)Râhatü’l-Ervâh, 44-)Dikleş-Hâverân, 45-)Rûy-i Irâk, 46-)Revnâk-Nûma, 47-)Hüzzâm-ı Cedîd, 48-)Ferahnâk, 49-)Şevk-u Tarab, 50-)Şevk’efzâ, 51-)Şevk-âver, 52-)Tarz-ı Cedid, 53-)Hüseynî Aşirân, 54-)Bûselik Aşîrân, 55-)Aşiran Zemzeme, 56-)Nühüft, 57-)Can-feza, 58-)Sâba Aşiran, 59-)Hicaz Aşiran, 60-)Zirefkend, 61-)Ferahfeza, 62-)Dilkeşîde, 63-)Lâlegül, 64-)Sultânî Segâh, 65-)Şive-Nümâ, 66-)Şeref-Nûmâ, 67-)Yegâh, 68-)Acem’li Yegâh, 69-)Anber-efşan, 70-)Feyz-i Yekta, 71-)Hicaz-ı Muhalif, 72-)Dil-efza, makamlarıdır. Değerli Neyzenler, biz bu makamlar arasında, günümüzde en fazla kullanılanları ve Ney için en uygun olanlarına değineceğiz.
Buselik MakamıDurağı : Dügah (2.Aralık La) perdesidir. Seyri : Çıkıcıdır. Dizisi : Yerinde Buselik beşlisine hüseyni perdesi üzrinde kürdi dörtlüsü ya da hicaz dörtlüsünüm eklenmesi ile oluşan makamdır. Güçlüsü : 4.Aralıkdaki Hüseyni perdesidir. Makamın batı müziğindeki karşılığı La Minör dür. Asma Karar Perdeleri : Hüseyni, Neva ve Çargah perdeleridir. Genişlemesi : Muhayyer perdesi üzerinde buselik makamını kullanarak genişler. Donanımı : Makam arıza işareti almaz. Yedeni : İkinci çizgideki Bakiye Diyez Sol perdesidir. Bu arada ilk kez göreceğiniz iki perdeye değinelim: Naturel Si PerdesiKlasik Türk Müziğinde bu perdenin ismi Buselik ya da Puselik perdesidir. Notanın ismini bu şekilde yani buselik adı ile ezberleyiniz.
Kapatacağımız Perdeler : SAĞ EL : Baş Parmağımızi, İşaret Parmağımız, Orta Parmağımız ve Yüzük Parmağımızın yarısı. SOL EL : Orta Parmağımız parmağımız. Alttaki Resmi inceleyiniz :
Videomuz:
Sol diyez PerdesiKlasik Türk Müziğinde bu perdenin ismi NİM ZİRGÜLE perdesidir. Notanın ismini bu şekilde yani Nim Zirgüle adı ile ezberleyiniz.
Kapatacağımız Perdeler : SAĞ EL : Baş Parmağımız, İşaret Parmağımız, Orta Parmağımız ve Yüzük Parmağımız. SOL EL : İşaret Parmağımız,, Orta Parmağımız ve Yüzük Parmağımızın yarısından fazlası. Alttaki Resmi inceleyiniz :
Videomuz:
Seyir : Durak perdesinden seyre başlar yani dügah perdesinden Çeşitli perdelerde yarım karar verir ve Dügâh perdesinde karar eder. Makamın Dizisi :
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 65 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 100 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 90 Videomuz:
Bayati (Beyati) MakamıDurağı : Dügah (2.Aralık La) perdesidir. Seyri : Çıkıcı-inicidir. Dizisi : Yerinde Uşşak dörtlüsüne Neva perdesinde Buselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. Güçlüsü : Uşşak makamında da olduğu gibi, Uşşak dörtlüsü ile Buselik beşlisinin ek yerindeki Neva perdesidir ve üzerinde Buselik çeşnili yarım karar yapılır. Asma Karar Perdeleri : Segah perdesi bu makam için önemli asma karar perdesidir. Bu perde yerine uşşak perdesindeki Si perdesi kullanılır, Si perdesi daha pes basılır. Bu perde üzerinde Segah ve Ferahnak beşlisi ile ya da Segah üçlüsü ile asma karar yapılır. Beyatı makamının diğer asma karar perdeleri : Neva, Acem, Hüseyni ve Çargah perdeleridir. Genişlemesi : Beyati makamı hemen her zaman tiz taraftan genişler ve bu özelliği ile de Uşşak makamından ayrılır. Donanımı : Uşşak makamında olduğu gibi yalnızca Si perdesi için koma bemolü donanıma yazılır. Yedeni : Rast perdesidir. Seyir : Neva perdesi civarında seyre başlayıp Dügah perdesinde karar verir. Makamın Dizisi :
Bayati Makamı ile ilgili küçük bir Ney taksimi hazırlanıyor: Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 70 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 110 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 160 Videomuz:
Uşşak MakamıDurağı : Dügah (2.Aralık La) perdesidir. Seyri : Çıkıcıdır. Dizisi : Yerinde Uşşak dörtlüsüne Neva'da Buselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. Güçlüsü : Neva perdesidir. Asma Karar Perdeleri : Segah ve Neva perdeleri bu makam için önemli asma karar perdeleridir. Genişlemesi : Dügâh Perdesi civarında seslere başlar.Daha sonra Neva perdesinde asma karar yapar. Donanım : Si perdesi için koma bemol işareti vardır.Uygulamada bu perde daha da pes basılır. Yedeni : Rast perdesidir. Seyir : Dügah perdesi civarında seyre başlayıp yeniden Dügah perdesinde karar verir. Makamın Dizisi :
NOT : Nazari olarak donanımda 1 komalık si bemol perdesini görmektesiniz. Ancak uygulamada uşşak makamındaki Si perdesi daha pest basılır. 2-3 koma kadar pest olmalıdır. Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 60 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 60 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 60 Videomuz:
Hüseyni MakamıDurağı : Dügah (2.Aralık La) perdesidir. Seyir : İnici-Çıkıcıdır. Dizisi : Yerinde Hüseyni beşlisine Hüseyni'de Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. Güçlüsü : Hüseyni perdesidir. Asma Karar Perdeleri : Hüseyni ve Çargah perdeleridir. Genişlemesi : Tiz taraftan genişlemeye müsait bir makamdır. Donanımı : Si için koma bemol ve Fa için bakiye diyez donanıma yazılr. Yedeni : Rast perdesidir. Seyir : Hüseyni perdesi civarından seyre başlayıp dügah perdesinde karar verir. Makamın Dizisi :
Metronom: 100 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 80 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 65 Videomuz:
Muhayyer MakamıDurağı : Dügah (2.Aralık La) perdesidir. Seyri : İnicidir. Dizisi : Yerinde hüseyni beşlisine Hüseyni'de Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. Güçlüsü : Hüseyni ve Muhayyer perdeleridir. Asma Karar Perdeleri : Muhayyer ,Hüseyni perdeleridir. Genişlemesi : Tiz taraftan genişlemeye müsait bir makamdır. Donanımı : Si için koma bemol ve Fa için bakiye diyez donanıma yazılr. Yedeni : Rast perdesidir. Seyir : Muhayyer perdesinden seyre başlayıp,Dügah perdesinde karar verir. Makamın Dizisi :
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 80 Videomuz:
Metronom: 60 Videomuz:
Metronom: 120 Videomuz:
Karcığar MakamıDurağı : Dügah (2.Aralık La) perdesidir. Seyri : İnici-Çıkıcıdır. Dizisi : Yerinde Uşşak dörtlüsüne Neva Perdesinde Hicaz beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. Güçlüsü : Neva perdeleridir. Asma Karar Perdeleri : Neva ve Çargâh perdeleridir. Genişlemesi : Tiz taraftan genişlemeye müsait bir makamdır. Donanımı : Si için koma bemol,mi için bakiye bemol ve Fa için bakiye diyez donanıma yazılır. Yeden : Rast perdesidir. Seyir : Neva perdesi civarından seyre başlar.Neva perdesinde hicazlı, Çargah perdesinde nikrizli kalışlar yaparak dügah perdesinde karar verir. Makamın Dizisi :
Karciğar Makamında kullanılan zor perdeler :4 Koma bemollü Mi bemol Perdesi: Klasik Türk Müziğinde bu perdenin ismi Hisar perdesidir. Notanın ismini bu şekilde yani Hisar adı ile ezberleyiniz.
Kapatacağımız Perdeler : SAĞ EL : Baş Parmağımız, İşaret Parmağımız, Orta Parmağımız ve Yüzük Parmağımız. SOL EL : Baş, Orta Parmağımız, yüzük parmağımızın yaklaşık olarak yarısı, tam yarısı. Alttaki Resmi inceleyiniz :
Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 75 Videomuz:
Karciğar Makamı ile ilgili küçük bir Ney taksimi hazırlanıyor. Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 80 Videomuz:
Metronom: 80 Videomuz:
Hicaz MakamıDurağı : Dügah (2.Aralık La) perdesidir. Seyri : İnici-Çıkıcıdır ya da sadece çıkıcı olarak kullanılmıştır. Dizisi : Yerinde Hicaz dörtlüsüne Neva'da Rast beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. Güçlüsü : Neva perdesidir. Üzerinde Rast çeşnili yarım karar yapılır. Asma Karar Perdeleri : Neva,Nim Hicaz ve Dik Kürdü perdeleridir. Genişlemesi : Makamın tiz ya da pes taraftan genişleyebilir. Donanımı : Si bakiye bemol, Do ve Fa perdesinde bakiye diyez donanıma yazılır. Yedeni : Rast perdesidir. Seyir : Dügah perdesi civarında seyre başlar, aynı perdede karar verir. Hicaz makamı dörde ayrılır: Humayun makamı, Hicaz makamı, Uzzal makamı ve Zirgüleli hicaz makamı. Biz bu makamları HİCAZ makamı adı altında tek bir makamda toplayacağız. Çünkü hepsi de aynı perde üzerinde yani la perdesinde karar verir ve aralıkları aynıdır. Sadece perde üzerindeki geçkileri farklıdır. Makamın Dizisi :
Hicaz Makamında kullanılan zor perdeler :DO DİYEZ NOTASI : Klasik Türk Müziğinde bu perdenin ismi NİM HİCAZ perdesidir . Do diyez Notası, Portede gördüğünüz gibi üçüncü aralıktadır:
Kapatacağımız Perdeler : SAĞ EL : Baş Parmağımız ve İşaret Parmağımız. SOL EL : Orta Parmağımız. Alttaki Resmi inceleyiniz :
Videomuz:
Si Bemol NOTASI : Klasik Türk Müziğinde bu perdenin ismi DİK KÜRDİ perdesidir . Dik kürdi Notası, Portede gördüğünüz gibi üçüncü çizgidedir,
Kapatacağımız Perdeler : SAĞ EL : Baş Parmağımız, İşaret Parmağımız, Orta Parmağımız ve Yüzük Parmağımız. SOL EL : İşaret Parmağımız. Alttaki Resmi inceleyiniz:
Videomuz:
NOT : Hicaz makamı için uygulamada si perdesi biraz daha dik basılır. Dolayısıyla O sesi çıkartmak için Sol el işaret parmağımızı biraz açabiliriz. Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 60 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 60 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 80 Video:
Rast MakamıDurağı : Rast (2.Çizgi Sol) Perdesidir. Seyri : Çıkıcıdır. Dizisi : Yerinde bir Rast beşlisine Neva'da bir Rast dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. Güçlüsü : Neva Perdesidir. Asma Karar Perdeleri : Neva ve Segâh perdeleridir. Genişlemesi : Rast perdesi civarından seyre başlar.Pest taraftan Yegah perdesinde rast beşlisi olarak genişler. Donanımı : Makam Si perdesi için koma bemol ve fa perdesi için bakiye diyez alır. Yedeni : Birinci aralıktaki Irak perdesidir. Seyir : Rast perdesinde seyre başlar başlayıp Rast perdesinde karar eder. Makamın Dizisi :
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 70 Videomuz:
Bu ilahi için ilk kez Porte altı re notasını öğreneceğiz: PORTE ALTI RE NOTASI : Klasik Türk Müziğinde bu perdenin ismi YEGÂH perdesidir. Notanın ismini bu şekilde ezberleyiniz.
Kapatacağımız Perdeler : SAĞ EL : Aşiran Perdesi ve Orta Parmağımız. SOL EL : Orta Parmağımız. Alttaki Resmi inceleyiniz :
Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 120 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 80 Videomuz:
Notayı tıklayarak büyütebilirsiniz. Metronom: 70 Videomuz:
Beyati makamı ile başladığımız basit makamlardan bu kadarını öğrenmeniz şimdilik yeterlidir. Diğer dersimizde Şed (Göçürülmüş) Makamları inceleyeceğiz. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
© www.neyzenim.com Neyzen Zeki Sözen |